„..Wyruszyliśmy na bój, a znaleźliśmy spokój...”
Nekropolie z czasów I wojny światowej były tematem spotkania z Romanem Frodymą, które odbyło się 17 listopada w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Jaśle.
Autor trzytomowego przewodnika "Galicyjskie Cmentarze Wojenne" opowiedział o początkach swojej pracy przewodnika beskidzkiego, która sprawiła, że zainteresował się historią galicyjskich cmentarzy wojennych. Uczestnicy spotkania poznali historię i przyczyny powstania cmentarzy w latach 1915-1918 na terenie austriackiego okręgu wojskowego Galicja Zachodnia. Podczas działań wojennych nie było ani czasu ani środków, żeby godnie pochować poległych, stwarzało to możliwość epidemii. Kiedy ustabilizowała się sytuacja na froncie w austriackim okręgu Galicja Zachodnia przystąpiono do akcji zakładania cmentarzy. Powołano w tym celu specjalną jednostka Wydział Grobów Wojennych pod dowództwem mjr. Rudolfa Brocha. Cały obszar działania podzielono na XI okręgów cmentarnych, na których czele stali oficerowie z kwalifikacjami budowlanymi bądź inżynierskimi, często wybitni architekci m.in. Dušan Jurkovič czy Johann Jäger. Dušan Jurkovič wybitny słowacki architekt projektował cmentarze Okręgu I – Żmigrodzkiego. Korzystał z materiałów rodzimych: drewna i kamienia, łącząc je w kunsztowny i harmonijny sposób, jego styl określano jako starosłowiański ponieważ nadawał obiektom kształty grodów, wieżyc czy gontyn, krzyże na każdym cmentarzu były inne. Johann Jäger był twórcą wszystkich cmentarzy Okręgu Jasielskiego, przy tworzeniu korzystał głównie z kamienia, betonu i kutej stali.
Mimo zróżnicowania w stylu i koncepcji głównych projektantów okręgów w kompozycji cmentarzy można wyróżnić kilka stałych elementów: element centralny, reprezentowany od najprostszych form drewnianych lub żeliwnych krzyży po ołtarze, wieże i kaplice; ogrodzenie występuje w różnych formach: kamiennych murów czy żelaznych i drewnianych sztachet; wejście, od skromnej furtki po okazałe bramy; groby, które były głównym wyznacznikiem kompozycji przestrzennej oraz krzyże nagrobne występujące w licznych formach i odmianach. Krzyże austriackie, to z reguły krzyże maltańskie ozdobione wieńcem laurowym, który przysługiwał zwycięzcom. Krzyże niemieckie ozdobione są wieńcem z liści dębu. Krzyże rosyjskie są dwuramienne, ozdobione wieńcem lipowym.
Prelekcja Romana Frodymy była bogato ilustrowana fotografiami cmentarzy, grobów oraz detalami architektonicznymi przedstawiającymi prace różnych projektantów. Przy wybranych cmentarzach prelegent z pamięci cytował znajdujące się tam inskrypcje, a spotkanie zakończył przesłaniem:
„ Z tysięcy małych źródeł w godzinie potrzeby
Zebrały nasze siły jak potężna rzeka
Nie dopuśćcie więc nigdy – przenigdy
By źródła te wyschły – bo tylko wtedy
Z krwi naszej i znoju wiosna zakwitnie pokojem”
